Çevre yayıncılığında neredeyiz?

Türkiye’de çevreve ekoloji kitapları hala sınırlı sayıda basılıyor, dağıtılıyor ve okunuyor. Bu durum içinde bulunduğumuz dönemdeki çevre sorunlarının yaygınlığı ve boyutları göz önüne alındığında pek iç açıcı değil. Öte yandan çevre yayınlarının yelpazesi genişliyor. İklim değişikliği, yenilenebilir enerjiler, su, biyoçeşitlilik, ekolojik ekonomi, çevre sosyolojisi, çevre hukuku, sürdürülebilir yaşam, hayvan hakları konularında yeni kitaplar raftaki yerlerini alıyor. Çocuklara ve gençlere yönelik çevre kitaplarında da bir kıpırdanış olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca son yıllarda Sinek Sekiz, Yeni İnsan ve BGST Yayınları belirli bir program dahilinde ekoloji dizileri oluşturmaya başladılar ve telif yayınlarla birlikte çeviri eserleri de basıyorlar. Çevre/Ekoloji literatürünün genişlemesi mevcut çevre sorunlarının derinlemesine incelenmesi, daha önce gündeme gelmemiş konuların tartışılmaya başlanması, kamuoyunda bir farkındalık yaratılması ve yaşam hakkı savunuculuğuna bir temel sağlaması açısından önemli. Bu yazıda çevre/ekoloji yazınında son dönemde çıkan telif ve çeviri kitapları ele alacağız.

Hakan Olgun ve Orçun İmga’nın derlediği “Yeşil ve Siyaset”, Türkiye’de az incelenmiş bir alanı, siyasal ekoloji tartışmalarındaki boşluğu doldurmayı hedefliyor. İnsanın doğayı araçsallaştırmadığı, insan merkezli bir çevre anlayışından ekosistem merkezli bir anlayışa evrilmenin olanaklarını siyasal ekoloji üzerinden tartışıyor. Kitap, gelenseksel siyasi ideolojilerin çevreyle kurdukları bağı inceliyor ve ekolojinin sosyalizm, feminizm, anarşizm, liberalizme, muhafazakarlık ve faşizme ile etkileşimini olanak ve kısıtlarıyla birlikte ele alıyor.

Mahmut Hamsici’nin Dereler ve İsyanlar kitabı HES'lerin yarattığı çevre tahribatını, şirketlerin pervasızlığını, hukukun işlemezliğini ve tüm bunlar karşısında doğayı korumak için girişilen dayanışmacı mücadeleyi anlatıyor. Hamsici, HES yapılan ya da yapılması planlanan bölgelere gidip yurttaşların gözünden Hint yazar Arundhati Roy'un deyimiyle eko-kırımı teşhir etmek istemiş. Onlarca il ve ilçede ÇED toplantılarına, HES şantiyelerine, mitinglere, ev ve esnaf toplantılarına giden Hamsici, basına yanısyandan öte bir çevresel tahribatı ve sosyal parçalanmayı kitabına yansıtmış.

Ahmet Atıl Aşıcı ve Ümit Şahin’in derlediği Yeşil Ekonomi, yeşil ekonomi ve yeşil yeni düzenin teorik ve tarihsel arka planlarını ele alırken Avrupa Yeşilleri’nin yeşil ekonomiye dair somut önerileri ve uygulanabilir örneklerini vurguluyor. 2008 ekonomik krizini “sosyal,ekolojik ve ekonomik” ayakları olan üçlü bir kriz olarak tanımlayan yeşil partiler kalkınma ve büyüme eleştirilerini “yeşil ekonomi” başlığı altında bir üst noktaya taşıdılar. Kitapta teorik tartışmalar ve pratik uygulamalar birlikte işleniyor ve dünyadan ve Türkiye’den yeşil ekonomiye dair veriler sunuluyor.

Türkiye’de çevre konusunun hukuki boyutları sık sık gündeme geliyor. Mahkemelerin iptal veya durdurma kararlarına rağmen devam eden işletmeler, ÇED muafiyetleri, hukuka aykırı yapılan mega projeler... TEMA Vakfı’nın hukuk danışmanı avukat Ömer Aykul’un Ekolojik Hukuk (Eko-Hukuk) kitabı, hukukun çevreyi ve ekolojik dengeyi öncelikli olarak gözetmesi, koruması, geliştirmesi ve gerektiğinde yaptırım uygulamasını sağlama amacını taşıyor. Toprakla ilgili sekiz, orman, ÇDP, ÇED ve turizmle ilgili dörder, madencilikle ilgili üç, mera ile ilgili ve SİT ile ilgili bir olmak üzere otuz dava üzerinden çeşitli çevre mücadelelerinin hukuki boyutları inceleniyor.

1) Yeşil ve Siyaset (2012) Hakan Olgun, Orçun İmga (ed) Lotus Yayıncılık

2) Yeşil Ekonomi (2012) Ahmet Atıl Aşıcı, Ümit Şahin (ed), Yeni İnsan Yayınevi

3) Ekolojik Hukuk (2010) Ömer Aykul, Seçkin Yayıncılık

4) Dereler ve İsyanlar (2010) Mahmut Hamsici, Nota Bene Yayınları

Çeviri kitaplar son yıllarda arttı

Yabancıdillerden Türkçe’ye çevrilen ilk çevre/ekoloji kitapları 70’li yıllarda yayınlanmaya başladı. Özellikle Avrupa’da ekoloji hareketlerine temel teşkil eden kalkınma, nüfus artışı, endüstriyel kirlilik, endüstriyel tarım, tüketim toplumu ve nükleer enerji konularını ele alan kitaplar Türkçe’ye kazandırıldı. 90’lı yıllarda ekoloji hareketinin ideolojik yönlerini ele alan kitaplar dönemin siyasal tartışmaları ışığında çeviri listelerine eklendi. Ekolojinin kapitalist ve sosyalist sistemler ışığında değerlendirmeleri, feminist hareket ile ekolojik hareketin etkileşimi ve toplumsal ekoloji konuları ele alındı. 2000’li yıllarda ekolojik sorunlar  gezegenin sürdürülebilirliğini tehdit eder hale geldikçe ve iklim değişikliğinin boyutları

ekonomik ve siyasal aktörler tarafından daha iyi anlaşıldıkça bu konudaki çeviriler arttı.

İnsan eliyle yaratılan değişiklikler dünyayı bildiğimiz bir yer olmaktan çıkarıyor diyen Bill McKibben’ın Düünya adlı kitabı bu türün örneklerinden biri. Mc Kibben, iklim değişikliğinin, öngörülenden çok daha hızlı ve çok daha büyük ölçekte gerçekleştiğini ve insanoğlunun ormanları, okyanusları, atmosferi ve buzulları geri dönüştürülemez biçimde değiştirdiğini örneklerle açıklıyor ve çözüm olarak fosil yakıtların terk edilmesini, ekonomilerin merkezilikten uzaklaşmasını, büyüme üzerine değil bakım, onarım üzerine odaklanmayı öneriyor.

Ernest Callenbach’ın Ekoloji Cep Rehberi, ekosistemden biyoteknolojiye, çevresel adaletten virüslere ekolojik düşünceyle temel kavramları bulabileceğiniz bir kaynak. Ekoloji Cep Rehberi, Sinek Sekiz Yayınevi’nin permakültür, ekoköyler, sürdürülebilir yaşam rehberi konulu diğer kitaplarında olduğu gibi çevre ve ekoloji tartışmalarında sıkça duyduğumuz ve kullandığımız ama ne ifade ettikleri üzerinde çok durmadığımız kavramları bize sadelikle sunuyor.

Vandana Shiva, bir çok yapıtı Türkçe’ye çevrilmiş ünlü Hintli ekolojist, ekofeminist ve fizikçi. Küreselleşme, biyoçeşitlilik, doğal varlıklar, ekofeminizm alanlarında yazan Shiva’nın Yeryüzü Demokrasisi  geleneksel bilgi, kültür, gen ve su kaynakları gibi insanlığın ortak varlıklarının toplulukların yönetiminden kopartılıp nasıl özel birer mülk haline dönüştürüldüğünü tarihsel ve güncel örnekleriyle anlatıyor.

Ünlü İngiliz sosyolog Anhtony Giddens’in İklim Değişikliği Siyaseti kitabında ulusal ve uluslararası ölçekte bir iklim değişikliği siyasetinin henüz hayata geçmediği tespitinden hareketle geçmiş deneyimlere ve mevcut siyasal ve ekonomik koşullarda nasıl etkin bir iklim değişikliği siyaseti yaratılabilir sorusuna yanıt arıyor. Giddens risk ve tehlikeler, petrol, Yeşiller ve sonrası, ülkelerin geçmiş performansları, planlama, teknoloji ve vergiler, iklim değişikliğine uyum, ,uluslararası müzakereleri, AB ve karbon piyasaları ve iklim değişikliğinin jeopolitikası  başlıkları altında iklim siyasetine dair kavramları, olanakları ve kısıtları tartışıyor.

1) İklim Değişikliği Siyaseti (2013) Anthony Giddens, Phoenix Yayınevi. Çeviren: Erhan Baltacı

2) Düünya (2012) Bill Mc Kibben, Türkiye İş Bankası Yayınları. Çeviren: Emel Anıl

3) Ekoloji Cep Rehberi ( 2011) Ernest Callenbach, Sinek Sekiz Yayınevi, Çeviren: Egemen Özkan

4) Yeryüzü Demokrasisi (2009) BGST Ekoloji dizisi, Çeviren Ali K. Saysel, Elçin Gen, Onur Günay

Dr. Barış Gençer Baykan

Bahçeşehir Üniversitesi- Betam